Στις 20 Αυγούστου του 1940 ο Λέον Τρότσκι έπεφτε νεκρός
από το δολοφονικό χτύπημα του Ραμόν Μερκαντέρ, ενός πράκτορα της σταλινικής
NKVD (μυστικής αστυνομίας). Λίγους μήνες πριν, στις 24 Μάη, μια απόπειρα
δολοφονίας είχε
αποτύχει –όταν μια ομάδα πρακτόρων και συνεργατών της NKVD
άνοιξαν πυρ με ...αυτόματα όπλα στο σπίτι του, σε ένα προάστιο της Πόλης του
Μεξικού.
Ο Στάλιν δεν είχε αφήσει τίποτα στην τύχη. Από τον Μάρτη
του 1939 είχε αναθέσει στον Π. Σουντοπλάτοφ, επικεφαλής της Διεύθυνσης
Εξωτερικού της NKVD την οργάνωση της δολοφονίας του Τρότσκι. Τρία
διαφορετικά δίκτυα στήθηκαν για να φέρουν σε πέρας την «εκκαθάριση».
Είχε προηγηθεί η ανηλεής δίωξη και εξόντωση των συγγενών
και συνεργατών του Τρότσκι, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Οι δυο του
κόρες πέθαναν λόγω των διώξεων. Ο ένας του γιος που δεν είχε σχέση με την
πολιτική συνελήφθη και πέθανε στην εξορία. Ο Λέον Σεντόφ, ο πρωτότοκος γιος
του, τον είχε ακολουθήσει στο εξωτερικό μετά την απέλασή του το 1929.
Δολοφονήθηκε στο Παρίσι το 1938. Οι γραμματείς του
Τρότσκι στα χρόνια της επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου επίσης
συνελήφθησαν, εκτελέστηκαν ή «αυτοκτόνησαν». Χιλιάδες επαναστάτες/τριες που
είχαν ενταχθεί κατά καιρούς στην Αριστερή Αντιπολίτευση μέσα στην Ρωσία,
εξορίστηκαν και εκτελέστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Σιβηρία.
Ο Τρότσκι είχε βρεθεί στο Μεξικό στις αρχές του 1937. Ο
πρόεδρος της χώρας, ο στρατηγός Λάζαρο Καρδένας, ήταν ο μόνος ηγέτης κράτους
που δέχτηκε να δώσει βίζα και άδεια παραμονής στο Τρότσκι. Ο Στάλιν (με την
στήριξη του Μπουχάριν) τον είχε εξορίσει το 1928 στην Αλμα-Ατα του τότε
Τουρκεστάν και τον Φλεβάρη του 1929 το πολιτικό γραφείο του ρώσικου
κομμουνιστικού κόμματος αποφάσισε να τον απελάσει στην Τουρκία.
Τα επόμενα χρόνια ο Τρότσκι ήταν ένας άνθρωπος «σε έναν
πλανήτη δίχως βίζα» όπως έγραψε ο πρώτος βιογράφος του, ο Ισαάκ Ντόϊτσερ. Δυο
χρόνια στην Πρίγκηπο της Προποντίδας και μετά μια περιπλάνηση σε Γαλλία και
Νορβηγία. Παντού, οι κυβερνήσεις της «πολιτισμένης», «δημοκρατικής» δύσης, του
έδειχναν την πόρτα. Για τις φασιστικές χώρες δεν υπήρχε βέβαια λόγος.
To 1927 ο Τρότσκι είχε δηλώσει: «η εκδίκηση της ιστορίας
είναι πιο ισχυρή από την εκδίκηση του πιο ισχυρού Γενικού Γραμματέα».
Δεν μπορούσε να φανταστεί τις προσωπικές τραγωδίες που
θα τον χτυπούσαν στα επόμενα δεκατρία χρόνια, ούτε τους ποταμούς αίματος που θα
έπνιγαν τις κατακτήσεις και τις παραδόσεις της επανάστασης του 1917.
Διεθνισμός
Ο Τρότσκι δεν ήταν ο «ρομαντικός» της επανάστασης
απέναντι στον «ρεαλιστή» Στάλιν. Ούτε η σύγκρουση αφορούσε την «εξουσία» -με
την έννοια της «καρέκλας» και της νομής των προνομίων. Ο Τρότσκι ήταν ο πρώτος,
και πιο διακεκριμένος, μπολσεβίκος, που πάλεψε ενάντια στο στραγγαλισμό της
επανάστασης από την ανερχόμενη γραφειοκρατία.
Στα μέσα της δεκαετίας του´’20, μπροστά στην
περικυκλωμένη και καταστρεμμένη από τον πόλεμο επαναστατική Ρωσία ανοίγονταν
δυο δρόμοι: ο ένας ήταν αυτός που κήρυττε η ανερχόμενη γραφειοκρατία. Το
«χτίσιμο του σοσιαλισμού» χωρίς περιπέτειες και «ουτοπικές» ελπίδες στην διεθνή
επανάσταση. Ήταν ο δρόμος που στο τέλος οδήγησε στη φρίκη της βίαιης
κολεκτιβοποίησης και της ταχείας εκβιομηχάνισης για να γίνει η Ρωσία μια
σύγχρονη υπερδύναμη.
Ο άλλος ήταν ο δρόμος του Τρότσκι και της
Αντιπολίτευσης. Επέμενε ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να χτιστεί σε μια μόνο
χώρα, ότι η σωτηρία της ρώσικης επανάστασης βρισκόταν στη νίκη της εργατικής
τάξης στις άλλες χώρες, ιδιαίτερα στις πιο ανεπτυγμένες. Η επαναστατική Ρωσία
θα έπρεπε να βοηθήσει τα κομμουνιστικά κόμματα να οδηγήσουν τους εργάτες στη
νίκη. Ο δρόμος του Τρότσκι υπερασπιζόταν το νόημα της επανάστασης του Οκτώβρη.
Ο δρόμος που ακολούθησε η γραφειοκρατία με επικεφαλής τον Στάλιν οδήγησε στην
ανατροπή του. Στην καρδιά του πρώτου δρόμου ήταν ο διεθνισμός και η επιμονή
στην ιδέα ότι η εργατική τάξη θα απελευθερώσει η ίδια τον εαυτό της και όλη την
κοινωνία.
Σε αυτή την πάλη για την υπεράσπιση της γνήσιας
επαναστατικής κληρονομιάς ο Τρότσκι άφησε πολύτιμες παρακαταθήκες για την
Αριστερά σήμερα. Τα κείμενά του για την πάλη ενάντια στο φασισμό στην Γερμανία
των αρχών της δεκαετίας του 1930 για παράδειγμα, διέσωσαν την στρατηγική του
ενιαίου μετώπου που είχε επεξεργαστεί με τον Λένιν για τα επαναστατικά κόμματα
που διαμορφώνονταν στις αρχές της δεκαετίας του ’20.
Ο Τρότσκι δεν τα πάλεψε όλα αυτά γράφοντας απλά κάποια
λαμπρά κείμενα και βιβλία. Προσπάθησε, έστω ανεπιτυχώς, να χτίσει επαναστατικά
κόμματα που θα κάνουν αυτές τις ιδέες υλική δύναμη στην ταξική πάλη. Αυτό το
καθήκον μπορούμε και πρέπει να το φέρουμε σε πέρας με επιτυχία σήμερα.
Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης είναι ίσως η
μεγαλύτερη συνεισφορά του Τρότσκι στο μαρξισμό. Παρόλο που διατυπώθηκε στις
αρχές του 20ου αιώνα και για τις ανάγκες του επαναστατικού κινήματος στην
Ρωσία, εξακολουθεί να είναι επίκαιρη με πολλούς τρόπους σήμερα, ένα και
περισσότερο αιώνα μετά.
Για τους μαρξιστές της εποχής, οι χώρες που ήταν «ώριμες
για τον σοσιαλισμό» ήταν οι πιο προηγμένες βιομηχανικά. Η Αγγλία, η Γαλλία, οι
ΗΠΑ, η Γερμανία, λίγο-πολύ ένα κομμάτι της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Οι
υπόλοιπες είχαν ακόμα μπροστά τους τα καθήκοντα των αστικών επαναστάσεων του
18ου αιώνα. Στην οικονομία αυτό σήμαινε το παραμέρισμα των εμποδίων στην
απρόσκοπτη ανάπτυξη του καπιταλισμού με πιο σημαντικό την εξουσία των παλιών
γαιοκτημόνων στην ύπαιθρο. Πολιτικά σήμαινε την κατάκτηση της
Δημοκρατίας.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν φανερό ότι μεγάλα
επαναστατικά γεγονότα ωρίμαζαν στην Ρωσία των Τσάρων. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση
το 1905 και οι δυο πτέρυγες του ρώσικου μαρξισμού, οι μπολσεβίκοι και οι μενσεβίκοι,
εκτιμούσαν ότι ο χαρακτήρας της –δηλαδή οι στόχοι που είχε να υλοποιήσει– ήταν
αστικός. Όμως, είχαν μια διαφορά κεφαλαιώδους σημασίας.
Οι Μενσεβίκοι παρέμειναν προσκολλημένοι στο παλιό
μηχανιστικό σχήμα -η επανάσταση που είχε ανάγκη η Ρωσία ήταν αστική και
δημοκρατική, άρα την ηγεσία έπρεπε να την είχαν οι αστοί. Το εργατικό κίνημα θα
ήταν η «αριστερή πτέρυγα» ενός ευρύτερου δημοκρατικού μετώπου.
Οι Μπολσεβίκοι είχαν μια εντελώς διαφορετική στρατηγική.
Είχαν πειστεί ότι η αστική τάξη της Ρωσίας δεν είχε την παραμικρή όρεξη να
συγκρουστεί με το καθεστώς. Οι αστοί προτιμούσαν να μείνουν συμβιβασμένοι και
να κάνουν δουλειές με τον τσαρισμό, παρά να ρισκάρουν ένα γενικευμένο ξεσηκωμό.
Η εργατική τάξη σε συμμαχία με τους αγρότες ήταν αυτή που θα έμπαινε μπροστά
και θα έφερνε τη Δημοκρατία στη Ρωσία, αλλά μέχρι εκεί -ο σοσιαλισμός παρέμενε
ένα ζήτημα επίκαιρο μόνο για τη Δυτική Ευρώπη.
Ο Τρότσκι έβγαλε διαφορετικά συμπεράσματα από την
εμπειρία της πρώτης Ρώσικης Επανάστασης. Τα διατύπωσε συστηματικά σε ένα
κείμενο γραμμένο το 1906 με τίτλο «Αποτελέσματα και Προοπτικές» και σε ένα
βιβλίο γραμμένο το 1907 με τίτλο «1905» (στοιχεία είχε αναπτύξει σε άρθρα που
είχε γράψει ήδη στις παραμονές της επανάστασης).
Μέθοδος
Η πρώτη μεγάλη συμβολή του Τρότσκι ήταν η μέθοδος με την
οποία ανέλυε τον καπιταλισμό. Για τον Μαρξ ο καπιταλισμός ήταν ένα παγκόσμιο
σύστημα, όχι ένα άθροισμα ξεχωριστών εθνικών οικονομιών. Με αυτή την οπτική
εξετάζει ο Τρότσκι τον καπιταλισμό της εποχής του και τη θέση της Ρωσίας σε αυτόν.
Υποστήριζε ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού στις αρχές
του 20ού αιώνα μπορεί να ήταν ανισόμερη, δεν έπαυε ωστόσο να είναι συνδυασμένη.
Το «μαστίγιο της αναγκαιότητας» έσπρωχνε άρχουσες τάξεις που είχαν τις ρίζες
τους στο προκαπιταλιστικό παρελθόν να εισάγουν τα πιο σύγχρονα στοιχεία της
καπιταλιστικής οικονομίας για να μπορέσουν να αντέξουν στον διεθνή στρατιωτικό
και οικονομικό ανταγωνισμό.
Το αποτέλεσμα ήταν κοινωνίες όπως της Ρωσίας που διέθετε
τα πιο σύγχρονα εργοστάσια, με μεγαλύτερο αριθμό συγκέντρωσης βιομηχανικών
εργατών ακόμα και από εκείνα στη Γερμανία ή τις ΗΠΑ, δίπλα σε αγρότες που
χρησιμοποιούσαν ακόμα ξύλινα άροτρα.
Αυτά που χρειάστηκαν αιώνες «αργής» καπιταλιστικής
ανάπτυξης για να εμφανιστούν στα παλιά κέντρα του καπιταλισμού, έπαιρναν μόνο
λίγα χρόνια σε χώρες που έψαχναν τη δική τους «θέση κάτω από τον ήλιο».
Από αυτή την ανάλυση πήγαζαν συγκεκριμένα πολιτικά
συμπεράσματα. Η εργατική τάξη μπορούσε να γίνει η ηγέτιδα δύναμη στην
επανάσταση που θα ανέτρεπε τον τσάρο. Ήταν μια τάξη αριθμητικά μικρή: πέντε με
έξι εκατομμύρια σε ένα πληθυσμό 180 εκατομμυρίων. Όμως, κατείχε μια νευραλγική
θέση στην κοινωνία. Ήταν συγκεντρωμένη στις πόλεις και στους πιο αποφασιστικούς
κλάδους της οικονομίας.
Εργατική Εξουσία
Και το προχώρημα με «άλματα» δεν αφορούσε μόνο την
ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ρωσία, αλλά και την οργάνωση και τις ιδέες της
εργατικής τάξης. Το 1905 εκείνη η τάξη ξεκίνησε τη χρονιά διαδηλώνοντας με
πορτραίτα του Τσάρου και την τέλειωσε φτιάχνοντας εργατικά συμβούλια (τα
σοβιέτ) μέσα σε ένα κύμα μαζικών και πολιτικών απεργιών.
Ο Τρότσκι υποστήριξε ότι η εργατική τάξη δεν πρέπει να
μείνει στα μισά του δρόμου, αλλά να πάρει την εξουσία στα χέρια της και να
σταθεί απέναντι στην αγροτιά «σαν ο απελευθερωτής της». Μια τάξη που θα έχει
ανατρέψει μια αυτοκρατορία αιώνων, δεν μπορούσε να γυρίσει στο εργοστάσιο και
να δεχτεί υπομονετικά την εξουσία του αφεντικού επειδή «η επανάσταση είναι
αστική».
Η εργατική εξουσία στην Ρωσία δεν μπορούσε να επιζήσει
απομονωμένη επί μακρόν, υποστήριζε ο Τρότσκι. «Δεν θα έχει καμιά εναλλακτική
από το να συνδέσει τη μοίρα της πολιτικής εξουσίας της, και συνεπώς τη μοίρα
όλης της Ρώσικης Επανάστασης, με τη μοίρα της σοσιαλιστικής επανάστασης στην
Ευρώπη».
Το 1922 στο πρόλογο της επανέκδοσης των κειμένων του
1905, ο Τρότσκι συνόψιζε την θεωρία της διαρκούς επανάστασης:
«Η Ρώσικη Επανάσταση, παρόλο που οι άμεσοι στόχοι της
ήταν αστικοί, δεν μπορούσε να σταματήσει στην εκπλήρωση αυτών των στόχων. Η
επανάσταση δεν μπορούσε να υλοποιήσει τους άμεσους, αστικούς, σκοπούς της, παρά
μόνο με το πάρσιμο της εξουσίας από το προλεταριάτο. Και το προλεταριάτο, από
τη στιγμή που θα έχει την εξουσία στα χέρια του δεν θα μπορούσε να παραμείνει
στο αστικό πλαίσιο της επανάστασης. Αντίθετα, η προλεταριακή πρωτοπορία,
ακριβώς για να διασφαλίσει τη νίκη της, θα χρειαστεί να κάνει βαθιές
παρεμβάσεις όχι μόνο στις φεουδαρχικές αλλά και στις αστικές σχέσεις
ιδιοκτησίας…
Οι αντιθέσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση των εργατών και τη
μεγάλη πλειοψηφία των αγροτών σε μια καθυστερημένη χώρα, μπορούν να λυθούν μόνο
σε διεθνή κλίμακα, στην αρένα της παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης. Το
νικηφόρο προλεταριάτο… θα πρέπει να επιδιώξει συνειδητά η ρώσικη επανάσταση να
γίνει ο πρόλογος της παγκόσμιας επανάστασης».
Η επαλήθευση της θέσης του Τρότσκι ήρθε το 1917. Οι
εργάτες, με επικεφαλής το επαναστατικό κόμμα τους, πήραν την εξουσία στα χέρια
τους και απελευθέρωσαν την αγροτιά και όλους τους καταπιεσμένους. Κι η Ρώσικη
Επανάσταση έγινε ο πρόλογος της παγκόσμιας επανάστασης. Όμως, μόνο ο πρόλογος.
Η ήττα της επανάστασης στην Γερμανία ιδιαίτερα σφράγισε τη μοίρα της ίδιας της
ρώσικης επανάστασης.
Επικαιρότητα
Ο Τρότσκι γενίκευσε αυτά τα συμπεράσματα για τις
λεγόμενες «αποικιακές» ή κυριαρχούμενες από τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής
χώρες στα τέλη της δεκαετίας του ’20 –στο βιβλίο του Η Διαρκής Επανάσταση. Ο
κόσμος έχει αλλάξει δραματικά από τότε. Τι νόημα έχει σήμερα η επιμονή σε αυτή
τη θεωρία;
Έχει, γιατί καταρχήν η μέθοδος που αναλύει ο Τρότσκι τον
καπιταλισμό, η «άνιση και συνδυασμένη ανάπτυξη» μας είναι απολύτως αναγκαία για
να κατανοήσουμε τις αλλαγές στο σύγχρονο κόσμο. Για να καταλάβουμε πώς
αναδύονται για παράδειγμα νέες δυνάμεις στον παγκόσμιο καπιταλισμό και πώς
άλλες χώρες μεταμορφώνονται. Όταν ο Τρότσκι έγραφε για τις χώρες της Ασίας για
παράδειγμα στις αρχές του 20ου αιώνα, η εργατική τάξη αριθμούσε εκεί μερικές
εκατοντάδες χιλιάδες. Σήμερα, αριθμεί μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια.
Το 2011 ένα κύμα εξεγέρσεων και επαναστάσεων, η «Αραβική
Άνοιξη» σάρωσε δικτατορίες από την Τυνησία μέχρι την Αίγυπτο και έφτασε μέχρι
την Συρία και παραπέρα. O ρόλος της εργατικής τάξης ήταν κρίσιμος στην ανατροπή
των δικτατοριών στην Τυνησία και την Αίγυπτο. Όμως, για μεγάλα τμήματα της
Αριστεράς και εκεί και διεθνώς, ο ορίζοντας αυτής της ανατροπής έφτανε μέχρι
την εγκαθίδρυση μιας «κανονικής» αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η πικρή
εμπειρία των προηγούμενων χρόνων επιβεβαιώνει όμως την στρατηγική που
υποστηρίζει ότι ούτε η ελευθερία ούτε το ψωμί (συνθήματα της αιγυπτιακής
επανάστασης) δεν μπορούν να εξασφαλιστούν χωρίς να πάρει το τιμόνι η εργατική
τάξη.
Επίσης, σήμερα ακούμε από διάφορες μεριές ότι η
στρατηγική της σύγκρουσης με τις επιλογές των καπιταλιστών και την Ε.Ε είναι
τυχοδιωκτισμός γιατί «θα μείνουμε μόνοι μας». Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης
μας εξοπλίζει με την διεθνιστική στρατηγική για την απάντηση στους εκβιασμούς.
Η εργατική τάξη στην Ελλάδα δεν θα μείνει μόνη της αν ανατρέψει τους
καπιταλιστές και ξεφορτωθεί τα «κουαρτέτα» των «θεσμών» και την ίδια την Ε.Ε.
Αντίθετα, θα απευθυνθεί στα ταξικά της αδέλφια από τη Βαρκελώνη μέχρι το
Βερολίνο και από την Άγκυρα μέχρι το Λονδίνο –και θα βάλει πυρκαγιά στο διεθνές
σύστημα.
Οι εργάτες, είτε είναι υφαντουργοί στην Αίγυπτο, είτε είναι λιμενεργάτες στον Πειραιά, είτε φτιάχνουν κινητά τηλέφωνα στη Σανγκάη ή εργαλειομηχανές και αυτοκίνητα στην Γερμανία, είναι μία ενιαία παγκόσμια δύναμη που μπορεί να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να χτίσει μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση. Η αντικαπιταλιστική πάλη χρειάζεται όμως κόμματα εξοπλισμένα με επαναστατική στρατηγική, βασικό κόμματι της οποίας είναι η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης
από την εφημερίδα
ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου